حامد اسماعیلی بنیانگذار مرکز هنرهای جمع خوانی (سینوا) است. مرکزی که به صورت تخصصی بر روی هنرهای جمع خوانی فعالیت دارد و فعالیت جدیدی در عرصه فضای مجازی با محوریت گروه های سرود آغاز کرده است. اسماعیلی حدود ۱۸ سال است که در حوزه هنرهای جمع خوانی و سرود فعالیت می کند.
مصاحبه با بزرگان سرود ایران همچون استاد شاهنگیان (پدر سرود انقلاب) حاصل تحقیقات او است. البته بسیاری از نتایج و خروجی های تحقیقات حامد اسماعیلی با عنوان تاریخ شفاهی سرود و هنرهای جمع خوانی در ایران در دست چاپ است.
جدیدترین اثر حامد اسماعیلی سرود منطقه پرواز ممنوع است. این سرود به همراه قطعه کوتاه دیگری در فیلم مورد استفاده قرار گرفت. به بهانه اکران سراسری فیلم منطقه پرواز ممنوع، رسانه هنرهای جمع خوانی مصاحبه ای با حامد اسماعیلی انجام داده که در ادامه به آن می پردازیم.
مسئولین فرهنگی جمهوری اسلامی مسیر سرود انقلاب را تغییر دادند
به دلیل محدودیت هایی که بعد از انقلاب بر موسیقی وارد شد، تنها عرصه بروز استعدادهای موسیقیدانان متعهد، حوزه سرود و جمع خوانی بود. ریشه برخی از این محدودیت ها، مسئولین فرهنگی جمهوری اسلامی در دهه های اول انقلاب بودند که ناخواسته به هنر جمع خوانی ضربه زدند.
در آن دوران اسم سرود مجوزی برای فعالیت در زمینه موسیقی شده بود و به همین دلیل تنها محلی که امکان بروز استعداد و هنر بزرگان متعهد موسیقی قبل از انقلاب را فراهم میکرد، قالب سرود و جمع خوانی بود.
به عنوان مثال در آن سالها جو حاکم به گونه ای بود که در نهادهایی مثل صدا و سیما پخش موسیقی با عنوانی غیر از سرود به ندرت اتفاق می افتاد.
از استاد مجید انتظامی در دهه طلایی شصت، به عموپورنگ و فیتیله رسیدیم!
اسماعیلی افزود: از آنجایی که بزرگان موسیقی در زمینه سرود وارد شدند، آثار شاخصی حتی در بخش کودک و نوجوان به چشم می خورد. شاید کمتر کسی باور کند که موسیقی انیمیشن بچه های کوه های آلپ اثری ایرانی است.
استاد مجید انتظامی این اثر را ساخته اما به اندازه ای هنرمندانه و به جا ساخته شده که فرقی با بقیه قسمت های موسیقایی این فیلم ندارد. سرودهای کلاه قرمزی و دیگر آثار کودک که تعداد آنها کم نیستند نیز به همین صورت شکل گرفته است.
هرچه از دهه شصت جلوتر آمدیم فضای موسیقی در کشور بازتر شد و به مرور هنرمندان موسیقی که به ناچار به سرود تمایل پیدا کرده بودند نیز در زمینه های دیگر موسیقی همچون پاپ و سنتی وارد شدند.
در نهایت می توان گفت سرود مورد کم لطفی واقع شد، هم از طرف سفارش دهندگان و هم از طرف هنرمندان موسیقی کشور. کار به جایی رسید که دیگر کسی حاضر نبود برای موسیقی متن فیلم کودک و یا سرودهای کودکان هزینه زیادی صرف کند.
این مسیر تا دهه نود ادامه داشت تا در نهایت به عمو پورنگ و فتیلیه و بقیه برنامه های انبوه صدا و سیما رسیدیم که به جرات می توان گفت موسیقی کودک به صورت فله ای تولید می شود.
توصیه های رهبری باعث شد هنرهای جمع خوانی از حالت احتضار در بیاید
حامد اسماعیلی در مورد نقش رهبری در احیای سرود اینگونه ادامه داد: در این سیر تاریخی باید به دوره ای اشاره کنم که سرود در حاشیه قرار داشت. از اوایل دهه هشتاد تا اوایل دهه نود رسما سرود دچار یک رکود بود. به غیر از اندک گروه هایی که فعال بودند، غالبا گروه ها و مراکز سرود جدی گرفته نمیشدند.
سرود به توصیه رهبری جان دوباره ای گرفت و نهادهای مختلف در کشور نگاه تازه ای پیدا کردند و منجر به ورود جدی آنها به عرصه سرود شد. سرود ارغوان که بسیار معروف شد و تقریبا هر کسی که اندک علاقه ای به سرود و هنرهای جمع خوانی داشته باشد این سرود را شنیده است در همین سال های اخیر تولید شد.
بعد از اکران فیلم «منطقه پرواز ممنوع» نقش سرود در سینما جدی تر خواهد شد
وی اضافه کرد: نمونه دیگر جدی تر شدن هنرجمع خوانی و سرود همین فیلم منطقه پرواز ممنوع است. تیتراژ این فیلم یک سرود است که توسط یک گروه سرود نوجوان و با انگیزه اجرا شد. فیلم منطقه پرواز ممنوع توسط موسسه راه تولید شده است و بنده سال ها در این موسسه مشغول پژوهش در حوزه هنرهای جمع خوانی بودم. این پیشینه را وقتی شما در کنار تجربه چندین ساله اجرای گروه سرود و همچنین تولید چندین اثر جمع خوانی قرار می دهید به نظرم به حدی هست که از طرف تهیه کننده فیلم پیشنهاد اجرای سرود در فیلم ارائه شود.
از همان مراحل اولیه و بعدتر در پیش تولید فیلم، قصد گروه سازنده این بود که فیلم منطقه پرواز ممنوع یک اثر سینمایی سرودمحور باشد و بر همین اساس به من سفارش پنج سرود برای این فیلم داده شد. البته با توجه به بازه سنی مخاطبان این فیلم که نوجوانان هستند، این پیشنهاد قابل پذیرش بود.
به نظر من هر چه قدر موزیسین از ابتدای فرآیند ساخت فیلم، در جریان کار قرار بگیرد، اثر بهتری میتواند تولید شود. اتفاقی که در این فیلم رخ داد این مورد را به وضوح نشان داد.
من از همان ابتدا روی تعداد سرود داخل فیلم اختلاف نظر داشتم و معتقد بودم باید به جای پنج سرود فقط دو سرود در فیلم شنیده شود. در ادامه طرح هایی را با عوامل فیلم مطرح کردم که یکی از آن ایده ها تولید یک سرود بلند و استفاده از بخش های مختلف آن در طول فیلم بود. پیشنهاد من به شرطی قابلیت اجرا داشت که سرود، قبل از شروع فیلمبرداری کاملا آماده باشد تا بازیگران نوجوان بخش هایی از آنرا در فیلم بخوانند.
از آنجایی که در نهایت این سرود تا زمان شروع فیلمبرداری آماده نشد، تصمیم گرفتیم این سرود در تیتراژ فیلم مورد استفاده قرار گیرد. ایده دیگری که مطرح بود انتشار مستقل سرود به عنوان یکی از اقلام تبلیغاتی فیلم بود.
در نهایت عوامل فیلم به این نتیجه رسیدند که سرود تولید شده از نظر محتوایی به شدت به مفهوم فیلم نزدیک است و در تیتراژ فیلم مورد استفاده قرار گرفت.
بازخورد های مثبت این سرود تا جایی بود که تهیه کننده سرود دیگری با همین سبک در اواسط فیلم سفارش داد و در نهایت فیلمی که امروز بر پرده سینما نمایش داده می شود، دو قطعه سرود دارد که یکی در میانه فیلم و دیگری در تیتراژ دیده و شنیده میشود. البته به زودی نماهنگ این سرود هم منتشر خواهد شد.
آقایان امیر داسارگر به عنوان کارگردان فیلم و حامد بامروت نژاد به عنوان تهیه کننده فیلم منطقه پرواز ممنوع هر دو نقش غیرقابل انکاری در تولید این سرود داشتند.
هرچند ایده پردازی و طراحی فرم این سرود از جانب سینوا ارائه شد، اما در طول تولید این سرود، همواره این دو عزیز همراه ما بودند. ریزبینی ها و دقت نظرهای کارگردان فیلم در خروجی نهایی تاثیرگذار بود.
گروه های سرود آینده روشنی در پیش دارند
اگر در سالهای اخیر، استفاده از ظرفیت هنرهای جمع خوانی و سرود در فیلم های سینمایی کمتر استفاده شده است و ریسک بالایی محسوب میشود، امروز می توان ادعا کرد که دیگر ریسک چندانی ندارد و حتی یک پیشنهاد خوب و جذاب به دیگر زمینه های هنری استفاده از جمعخوانی و تلفیق با آن است.
من به شخصه به آینده همکاری های گروه های سرود و دیگر شاخه های هنری امیدوار هستم و آینده همکاری هنرهای جمع خوانی با سینما را روشن و امیدوار کننده می دانم.
مصاحبه کننده: مهدی غلامی
