به گزارش تحریریه سینوا– نماهنگ سرود «روز انتخاب»، برنده فانوس دوازدهمین جشنواره مردمی فیلم عمار شده است. «رضا ثقفی» آهنگساز سرود و کارگردان تصویر این نماهنگ است که مصاحبه‌ای با او ترتیب داده‌ایم. این مصاحبه را از دست ندهید.
لطفا خودتان را معرفی کنید.
رضا ثقفی هستم، متولد ۱۳۶۴، اهل تهران.
درباره سابقه فعالیت‌های رضا ثقفی در عرصه تولید نماهنگ، کمی توضیح دهید.
به صورت کلی بنده (رضا ثقفی) از اوایل دهه هشتاد، فعالیت در هنر جمع‌خوانی و سرود را شروع کردم. در اواخر دهه هشتاد نیز به فعالیت در تولید نماهنگ پرداختم.
شما در حوزه آهنگسازی هم فعالیت دارید. لطفا بفرمایید از چه زمانی شروع به فعالیت در حوزه موسیقی کردید و چطور وارد این حوزه شدید؟
حدودا از سن شش سالگی در نوازندگی -اصطلاحا دست به آچار- بودم. کیبورد کوچکی به نام MA120 CASIO برایم تهیه کرده بودند که با آن آهنگسازی (یا تولید نویز) می‌کردم! فکر می‌کنم اکثر همکاران را همین ساز از راه به در کرده باشد.
مهمترین آثار موسیقایی شما کدام است؟ چند نمونه از معروفترین آثاری را که ساخته‌اید ذکر بفرمایید؟
آثاری از قبیل: زائر، وداع، عطش، چهل، میراث، کرامت، یادگار، منطقه پرواز ممنوع و غیره.
البته تولیداتی در زمینه موسیقی کودک انجام داده‌ام. همچنین موسیقی متن فیلم‌های مستند، کوتاه و بلند هم در کارنامه حقیر وجود دارد. البته آثار خوبی هم با همکاری مجموعه موفق «سینوا» تولید کرده‌ام.
ایده ساخت نماهنگ «روز انتخاب» که برنده فانوس جشنواره شد، از کجا شکل گرفت؟
در واقع ما این اثر را کاری از نوجوان، برای نوجوان و دیگر سنین می‌دیدیم. جامعه هدف ما، نوجوانان و جوانان بودند. البته فضای فانتزی اثر، سنین پایین‌تر را با خودش همراه می‌کند و تلفیق این فضا با مباحث سیاسی، سنین بالاتر را هم می‌تواند درگیر کند.
طی جلسات متعدد، تیم ما به هفت طرح رسید؛ که از بین آنها، این طرح مورد پسند اکثریت قرار گرفت. البته همیشه «طنز» و «فانتزی» در هنر بخاطر گارد کمتر مخاطبین، نیروی مضاعفی برای بُرد و نفوذ بیشتر مفاهیم دارد. اگرچه طرح‌های دیگر هم انصافا جالب بودند.
با توجه به اینکه رضا ثقفی آهنگساز این اثر هم است، لطفا روند تولید این اثر را به اختصار بیان کنید.
بعد از انتخاب اصل طرح، تیم تولید، در قم، تهران و همچنین در فضای مجازی جلسات متعددی تشکیل داد. روند شکل‌گیری اثر از سرودن شعر؛ و توسط برادر گرامی جناب آقای «صرافان» شروع شد. سپس آهنگسازی بنده حقیر برای شعر انجام شد. طبق روال مرسوم، نوبت انتخاب و تمرین بچه‌ها برای خواندن سرود شد. خواندن وکال بعد از انجام تنظیم زیبای سرود، توسط دوست عزیز و هنرمندم جناب آقای «مجتبی ابوالقاسم‌پور» انجام شد.
انتخاب بازیگر و تمرین بازیگردانان عزیز با آن دوستان و نیز هماهنگی‌های پیش تولید، تصویر، آفیش، ضبط و کارهای مرسومِ پس از تولید اثر، از دیگر مراحل تولید «روز انتخاب» بود.
چرا در ساخت نماهنگی درباره انتخابات سراغ نوجوانان رفتید و فضای مدرسه و انتخابات دانش‌آموزی را انتخاب کردید؟ به نظر شما آیا استفاده از بزرگسالان و اقتضائات سنی آنها در ساخت یک نماهنگ طنز انتخاباتی جذاب‌تر نبود؟
موضوع انتخابات بحث مهم و حساسی است. البته نسل‌های جدید بیشتر از قبل در معرض تهاجم و تبلیغاتِ سوء قرار می‌گیرند. معمولا بعد از گذشت سنین نوجوانی و ورود به جوانی، تقریبا اسلوب، اساس و شاکله فکری آنان در خیلی از زمینه‌ها ترسیم شده است. این امر تاثیرپذیریشان را در جوانی مشکل‌تر می‌کند. قدیم اینطوری نبود.
امروزه فضای رسانه‌ای و مجازی با اهداف مختلف، به سرعت در حال مخابره اطلاعات «درست و غلط» و «مفید و مضر» است. این انباشت اطلاعات به این راحتی‌ها ول کن ذهن نوجوان نیست. اگر آمادگی قبلی و ضمنی برای نوجوان در بستر مناسبش ایجاد نشود، او از این جنگ سالم بیرون نمی‌آید. مثل مقطع پیش‌دبستانی که قبلا نبود و الان لازم است. به نظرم سن تخاطب برای تفهیم این امور پایین‌تر آمده است. تعلل در انتقالِ خیلی از مفاهیم، منجر به بروز خسارات بعضا جبران ناپذیری می‌شود.
اهمیت سنین کودکی در تربیت
حضرت علی علیه السلام خطاب به فرزندشان امام حسن علیه السلام سخنانی دارند. ایشان می‌فرمایند: «إنّما قَلْبُ الحَدَثِ كالأرضِ الخالِيةِ ما اُلقِيَ فيها مِنْ شيءٍ قَبِلَتْهُ، فبادَرْتُكَ بالأدبِ قبلَ أن يَقْسُوَ قلبُكَ و يَشتغِلَ لُبّكَ». همچنین می‌فرمایند: «اَلْعِلمُ فی الصِّغَرِ کَالنَّقْشَ فی الْحَجَرِ». این دو حدیث برای بیان اهمیت این سن و پایین‌تر از آن کافی است. اگرچه «صغر» برای کودکی مصطلح شده ولی اگر چیزی در این سنین حتی نوجوانی جا بیافتد در فونداسیون تربیت فرد وارد می‌شود. بلکه در نوجوانان بخاطر شرایط دوران بلوغ و سنین شکل‌گیری هویت فردی-اجتماعی آنها، بر خلاف ظاهر پرخاشگرشان پذیرش بالایی نسبت به آموزه‌هایی که به دلشان بشیند وجود دارد. آنها بسیار حساس‌تر و آسیب‌پذیرتر از کودکان هستند.
کودک مشغول یادگیری است ولی نوجوان مشغول تطبیق‌پذیری. این است که کار را خطرناک می‌کند. این نوجوان تقریبا در آخرین سنین پذیرش ارکان و مبانی اصلی است. از سن جوانی دیگر فروعات است که تغییر می‌کند. برای کار با این سن، اول باید عاشق و متعهد بود. بعد متخصص شد و صبر بسیار داشت. تا تجربه تطبیق آنچه روی کاغذ یاد گرفتیم را با عمل در میدان پیدا کنیم.
سن نوجوانی مثل ضربه در محوطه شش قدم فوتبال است. اگرچه دروازه نزدیک است، ولی باید سریع و دقیق باشی و البته بیش از یک بار، فرصت ضربه و جهت دهی نداری. چون دشمن هم نزدیک است!
از مدرسه تا اجتماع
حال وقتی محور کار را نوجوان انتخاب کردیم، مناسب‌ترین و شبیه‌ترین جامعه موجود برای این سن مدرسه است. در واقع مدرسه تمرین اجتماع بزرگ مردمی در «اشلی» چند صد نفره است.
ما در سالیان اخیر همیشه با فضای پرشور و بعضا پرتنشِ انتخاباتی روبرو بودیم؛ این دوره نیز مستثنی نبود. انتخابات در ایران و اکثر کشورهای ضد استعماری دارای دو بُعد است. یکی مباحث ایدئولوژی است و دیگری بحث شرکت در انتخابات برای انتخاب فرد «اصلح». نکته بسیار مهم، همین فهم اهمیت و لزوم و ضرورت شرکت در انتخابات است. وقتی یک نماهنگ، فضای ذهنی مخاطب نوجوان را با انتخابات همراه می‌کند، ضرورت شرکت در آنرا برایش مفروض کرده است. چرایی آن را در ادامه داستانِ اثرِ ما خواهد دید.
در حقیقت فضای بعضا مسموم انتخاباتی بین نامزدها ایجاد می‌شود. این امر بوسیله هنر قابل ترمیم است. با مطرح کردن:
- لزوم تحرک ایجابی و غیرمنفعل بودن مردم، از دوره نوجوانی
- نگاه ناشی از بصیرت آنها به انتخاب فرد اصلح
این حرفها در ترجیع‌بند «روز انتخاب» خلاصه شده است. آنجا که می‌گوید:
«نه بی‌هدف رای می‌دیم و نه ناامید می‌شینیم
ما حرفا رو می‌شنویم و عمل‌ها رو می‌بینیم»
آیا در کشور ما استفاده از طنز برای نقد مسائل و جریان‌های سیاسی-اجتماعی به جا و به موقع انجام می‌شود؟ یا اینکه ما وقتی نقدی واقعی نداریم یا از نقد می‌ترسیم، سراغ نقد به اصطلاح «طنازانه» می‌رویم؟
هر دو حالت، هم امکان دارد و هم واقع شده است. بسیاری از مقولات، جایگاه مناسبی برای بیان طنز هستند که به آن پرداخته شده. البته نمی‌شود منکر شد که طنز بخاطر ماهیت خاص خود، گاردها را باز کرده و مخاطب را کمتر دچار بازخورد منفی می‌کند. اغلب در فضای انتقادی، «ملزم» به استفاده از طنز می‌شویم.
قالب «سرود» در مقایسه با سایر قالب‌های موسیقی چه جایگاه و قابلیتی در به نقد کشیدن جریان‌های سیاسی-اجتماعی دارد؟
طبیعتا سرود بخاطر داشتن فضای گروهی و جمعی، جلوه‌ای دیگر در بیان نقد‌ها دارد. همین طبیعت غیرفردی باعث از بین رفتن بُعد تلخ و منفی انتقاد در ذهن مخاطب می‌شود. علی الخصوص که این تریبون (سرود) را غالبا نسل نوجوان و نونهال تشکیل می‌دهند. استفاده از این رده سنی، موجب بُرد بیشتر سخن و عدم بازتاب منفیِ نقد می‌شود.
آقای ثقفی این اثر (نماهنگ سرود روز انتخاب) را چه جاهایی منتشر کردید؟ و آیا از انتشار آن راضی هستید؟
این اثر را در بستر فضای مجازی پخش کردیم. پویشی هم برای آن برگزار شد. ضمنا در جشنواره عمار شرکت داده شد. خدا را شکر؛ البته به هدفی که برای انتشار در نظر داشتیم، نرسید. ولی تلاش و حمایت بدون چشم داشتِ دوستان، واقعا قابل تقدیر است.
دلیل استفاده ترکیبی از سازهای ایرانی و غیرایرانی و ملودی‌های مشهور فیلم‌های سینمایی، در سرود روز انتخاب را توضیح دهید.
به هر حال ظرفیت آثار فیوژن (موسیقی تلفیقی) در اثرگذاری بر روی مخاطب امروزی، غیرقابل انکار است.
موسیقی ایران و به صورت عام موسیقی شرق، یک موسیقی غنی و ملودی محور است. صد البته استفاده از سازهای اصیل ایرانی، حس شیرین نوستالژیک و خاصی به همراه دارد. اما متاسفانه فضای تنظیمی آن، مخاطب پرجنب و جوش و اصطلاحا «فست فود دوست» امروز را راضی نمی‌کند. فضای مدرنِ تنظیم، به همراه غنای ملودیک ایرانی، ترکیبی عجیب و بُرنده را به جای خواهد گذاشت. استفاده از موسیقی‌های معروف سینمای جهان، حکم تضمین را دارد و مخاطب بزرگسال را نیز با خود همراه می‌کند.
شاعر روز انتخاب، آقای «قاسم صرافان» است. از ایشان در جشنواره مردمی فیلم عمار تقدیر شد. آیا شعر روز انتخاب برای «آهنگِ از پیش ساخته شده» سروده شده یا اینکه شعر یا ایده‌اش بوده که موسیقی روز انتخاب را شکل داده است؟
روال کار با ایده‌پردازی برای موضوع «انتخابات» شروع شد. سپس جناب آقای صرافان عزیز با هنر خاص خود شعر آن را سرودند. بعد از آن، آهنگسازی بر روی شعر انجام شد.
آیا از مراحل تولید روز انتخاب و کار با نوجوانان، ناگفته‌ای هست که رضا ثقفی مایل به مطرح کردن آن باشد؟
«أفْضَلُ الاْعْمالِ أحْمَزُها» و اِلا کاری که سخت نباشد که کار نیست! این کار پروداکشن (حجم تولید) نسبتا سخت و سنگینی داشت. همچنین فرصت تولید به شدت محدود و بودجه نسبتا کم بود. در تیم تولید تصویر نیز به دلایلی از نسل جوان و نوجوان و نسبتا تازه کار استفاده کردیم، که بعضا تجربه اولشان بود. همه اینها کار را سخت می‌کرد.
این موارد در بعضی روزها، فشار و مشقت زیادی را به دوستان من در تیم تولید، وارد کرد. در کنار این مشکلات معضل بزرگی به نام «کرونا» داشتیم که کارها و ارتباطات را به شدت تحت تاثیر قرار می‌داد. کار با سنین نونهال و نوجوان هم علاوه بر شیرینی‌های معمول، سختی‌ها و مشقات خاص خودش را دارد. خیلی از این بچه‌ها تقریبا هیچ تجربه‌ای از بازیگری نداشتند.
البته اگر این اثر مورد قبول مخاطب قرار بگیرد، چیزی از تلخی‌های -هر چند مختصر- کارها، باقی نمی‌گذارد.
انتهای مصاحبه.
به نظر شما نفر بعدی که هیئت تحریریه بهتر است با او مصاحبه کند، چه کسی باشد؟
در این پست با رضا ثقفی آهنگساز و کارگردان نماهنگ روز انتخاب مصاحبه داشتیم. لطفا در بخش نظرات همین پست، پیشنهاد خودتان را اعلام بفرمایید.
