به گزارش تحریریه سینوا، علی‌رغم گذشت ماه‌ها از ساخت و شهرت سرود سلام فرمانده، هنرمندان، تحلیل‌گران و صاحبنظران فرهنگ و هنر، به اظهار نظر درباره دلایل موفقیت این اثر می‌پردازند. تحریریه سینوا هم، با توجه به اهمیت این مسئله، این تحلیل‌ها و اظهارنظرها را منتشر می‌کند. از شما دعوت می‌کنیم تحلیل خاص آقای امیرحسین خلیلی، مستندساز مطرح و جوان کشورمان را در اینباره بخوانید.
سرود سلام فرمانده، موسیقی معمولی و شعری با اشکالات قابل ذکر
نقطه مواجهه ما در برابر آثاری مانند سلام فرمانده چه باید باشد؟ سلام فرمانده، ابتدا با واکنش‌های بسیار گسترده‌ای در داخل ایران مواجه شد و در ادامه، مرزهای اجتماع ایران را با مرزهای امت اسلام جابجا کرد. سلام فرمانده، علی‌رغم داشتن یک موسیقی معمولی، ویدئوی معمولی‌تر و شعری با اشکالات قابل ذکر، در فضای عمومی منتشر می‌شود و به شکل عجیبی ما را در بر می‌گیرد. ملودی سلام فرمانده، ملودی بیادماندنی و تکرار شونده‌ای است، در ذهن می‌ماند و مخاطبان در سنین مختلف می‌توانند آن را به راحتی و بدون لکنت تکرار کنند. استفاده از کودکان و بیان بخش‌هایی از شعر از زبان آنها قسمتی از توفیق سرود سلام فرمانده است.
پرسش از نوع مواجهه ما در برابر این آثار و دریچه بررسی آنها همچنان پرسش مهمی است. این آثار در موقعیت‌های کانالیزه شده مانند گالری و موزه نیستند. همان طور که محصول یک موقعیت انتخابی مانند جشنواره و نمایشگاه نبوده‌اند. پس چگونه می توان تقریر روشنی درباره آنها داشت و در چه افقی آنها را مورد بررسی قرار داد؟ راهکار چیست؟
اشتباه در قضاوت سرود سلام فرمانده
مواجهه ما با این آثار بیش از هر وجهی، سویه‌ای فرهنگی و اجتماعی دارد و برای فهم آنها تمسک به نظریات هنری یا مفروضات تاریخ موسیقی، عامل فروکاست فهم و دوری از آنها است. سرود سلام فرمانده، تجربه‌ای اجتماعی و فرهنگی است. در چنین رویکردی، هنرمند، نه آفرینشگر منفرد، که کنشگری اجتماعی است و اثر هنری نیز به جای آنکه پدیده‌ای منحصربفرد باشد، پدیده‌ای فرهنگی و معطوف به مخاطب است.
دستاورد موسیقی غرب در سالهای متمادی، از دوره‌های مختلف کلاسیک تا معاصر، اصول موسیقی غربی است. در موسیقی ایرانی نیز ردیف‌های آوازی، در حکم همان اصولی است که موسیقی را قاعده‌مند و قابل نقد می کند. این اصول و قواعد باعث می‌شود تا آثار، قابل نقد و گفتگو شوند و راهی برای قضاوت موسیقایی بر اساس دستاوردهای تاریخ موسیقی باز می‌کنند. حال اگر انواع متنوع و متکثر موسیقی معاصر غربی مانند جاز، راک، پاپ، بلک‌متال و غیره را با متد موسیقی کلاسیک که نمایندگانی چون بتهوون یا موتزارت دارد بسنجیم، چه نتیجه‌ای در بر خواهد داشت؟
همین سنجه اگر درباره سرود سلام فرمانده با ردیف‌های آوازی میرزاعبدالله صورت بگیرد ما را به چه نتیجه‌ای می رساند؟ اینجا همان نقطه‌ای است که نسبت ما را دور یا نزدیک می‌کند. اگر تاریخ موسیقی و تاریخ شعر و تاریخ تصویر، نقطه عزیمت ما درباره ارزیابی و قضاوت سلام فرمانده باشند، فهم و تحلیل ما از چنین آثاری به اشتباه فاحشی مبتلا خواهد شد. اما چنانچه در مورد این اثر، گفتگو را از نقطه تاریخ سرود و جمع‌خوانی آغاز کنیم، نتایج جالبی در مورد دیده و فراگیر شدن آنها بدست خواهد آمد.
تاریخ لذت توده‌ها از کشف موسیقی
به عقیده من، سرودها و جمع‌خوانی‌ها واکنش توده مردم به موسیقی حرفه‌ای و استعدادهای موسیقی در طول تاریخ بوده اند. جمع مردم، با افزودن توانایی‌هایشان به هم، می‌توانند به چیزی از جنس موسیقی و پالایش احساسی برسند. سرود، برای یک گروه مبارز انقلابی، گرم و تهییج کننده است. سرود ملی برای یک کشور، احساسی از جنس میهن‌دوستی است و از راه طی شده برای «ملت شدن» می‌گوید. در تاریخ نمایش، گروه‌هایی با عنوان همسرایان و هم‌آوازان وجود داشته‌اند که جلوه گفتگوهای دورنی شخصیت‌ها و قضاوت درباره رفتار و عملکرد قهرمانان و پالایش احساسی آنها بوده‌اند.
برای بسیاری از ما که از درخشش فردی در محیط موسیقی بی‌بهره‌ایم، برای بسیاری از ما که علی‌رغم دوست داشتن موسیقی، در خواندن و نواختن، استعداد و مهارت ویژه‌ای نداریم، سرود و «در جمع خواندن»، امیدبخش و لذت‌آفرین است. اینکه در جمع بخوانیم، برای ما که از نوابغ موسیقی نیستیم، چیزی از جنس درک لذت آفرینش موسیقی ایجاد می‌کند. شاید این سخن گزاف نباشد اگر بگوییم تاریخ سرود و جمع‌خوانی، تاریخ لذت توده‌ها از کشف موسیقی است که در نسبت انسان و موسیقی دستاوردی مهم به شمار می‌آید.
سرودها، همواره در کنار مردم بوده‌اند و از خواست و علاقه آنها تبعیت کرده‌اند. مانند آنان فکر می‌کنند و سخن می‌گویند، همانگونه می‌بینند، همانگونه ارتباط برقرار می‌کنند و همانگونه در یادها می‌مانند. آنها تکلف ندارند. پس اگر در لحن و کلام سرود سلام فرمانده اشکالات فنی وجود دارد و تاریخ شعر آن را بر نمی‌تابد، نباید نگران بود. اگر ملودی آنها منبعث از ملودی دیگری است، باکی نیست. آنها بر علایق و اشتراکات عمومی سوارند و مسائل را آنگونه طرح می‌کنند که در ذهن بسیاری از مردم مطرح است.
عامل مهم شهرت سلام فرمانده
سرود سلام فرمانده از سرودهایی است که عمومی شده و تاثیرگذار. امروز در شهرها و کشورهای گوناگون، سلام فرمانده، مورد خواست و مطالبه عمومی است. این خواست فارغ از حمایت‌های سیاسی و اعتقادی، بر اساس فهم عمومی از مفهوم منجی و امام عصر (عج) برای عموم مردم دلنشین و گوارا است. مساله‌ای بسیار مهم در اینجا وجود دارد و آن طبیعی بودن رشد این سرودها است.
سرودهایی مانند سلام فرمانده بر مبنای شنیده شدن، دلنشین بودن و تکرار رشد می‌کنند. این رشد در توجه زیاد عموم مردم به آنها است. این گفتار ممکن است برای برخی مغالطه‌آمیز باشد و آن را به مثابه قاعده‌ای برای عمومی شدن چنین آثاری بدانند. مراد ما از بیان ویژگی‌هایی که سرود سلام فرمانده را عمومی می‌کنند، قاعده و فرمول‌نویسی برای آنها نیست. همانطور که در ابتدای یادداشت نیز فرمول و قاعده را در مورد چنین آثاری از سنت قاعده موسیقی و شعر خارج ساختیم. مراد ما این است که این آثار می‌توانند بر اساس مطالبه و خواست اجتماعی در زمان خود عمومیت زیادی یابند و بر فرهنگ عامه تاثیرات قابل توجهی بگذارند. تولید این آثار بر اساس مسئله یا نظام مسائلی که مورد توجه فضای عمومی است، عامل مهم شهرت آنها است.
وقتی مسئله‌ای در ذهن مخاطب برجسته است، تولید اثری که با آن قرابت معنایی و فرمی دارد حتما مورد توجه و بازدید قرار خواهد گرفت. ممکن است ۳۰ سال بعد، کسی این سرودها را بخاطر نیاورد و از آنها نامی در میان نباشد. اما آنچه امروز در حال رخ دادن است، حرکت پیش رونده آنها بر سر زبان‌ها است.
دانلود و مشاهده سرود سلام فرمانده
