به گزارش تحریریه سینوا، برنامه دورها آوایی است، موسیقی معاصر ایران، و قطعات شاخص و اثرگذار آن را در دهه‌های اخیر مرور می‌کند. قسمت پنجم این برنامه، ساخته‌های معروف هادی آرزم، آهنگساز نابغه ایرانی را به مخاطبان معرفی کرد.
از شهرام ناظری تا هادی آرزم
برنامه دورها آوایی است، موسیقی معاصر ایران، و قطعات شاخص و اثرگذار آن را در دهه‌های اخیر مرور می‌کند. شبکه دو سیما پخش این برنامه را در قالب موشن‌گرافی و ویدئو کامنت از آغاز دهه فجر در سال ۱۴۰۰ شروع کرده است. سازندگان دورها آوایی است، پنج قسمت از این برنامه را با مدت زمان ۳ تا ۷ دقیقه تولید کرده‌اند.
آنها قسمت اول این برنامه را به بررسی آثار ماندگار شهرام ناظری، خواننده پرآوازه ایرانی اختصاص دادند. در قسمت دوم، به حسام‌الدین سراج و آلبوم‌های نینوای ۱ و ۲ با خوانندگی و آهنگسازی او پرداختند. قسمت‌های سوم و چهارم را هم به ترتیب به تحلیل مختصر قطعات معروف «آب زنید راه را» با صدای محمود علیقلی و «وحدت» با صدای فرهاد مهراد اختصاص دادند. اما شبکه دو قسمت پنجم این برنامه را در ماه رمضان امسال به روی آنتن برد. این قسمت به معرفی و تحلیل کوتاه آثار و خدمات استاد هادی آرزم اختصاص داشت. آرزم، تاسیس حرفه‌ای موسیقی هم‌آوایی (آکاپلا) را در ایران رقم زده است.
تحریریه سینوا، انتشار متن و تصویر برنامه دورها آوایی است را با قسمت مربوط به هادی آرزم آغاز می‌کند. بخوانید و ببینید:
آکاپلا
«آکاپلا» یک واژۀ ایتالیایی است به معنای «نمازخانه‌ای» و ظاهرا اولین‌بار درباره آهنگ‌های بدون ساز مذهبی مسیحی در غرب و در ابتدای رنساانس به کار رفته است.
موسیقی آیینی در ایران، تاریخ کمی ندارد. اما تاسیس و تثبیت و اوج‌گیری موسیقی «آکاپلا» یا «هم‌آوایی» در ایران به روزگار پس از انقلاب و حوالی دهه شصت و هفتاد برمی‌گردد؛ توسط آهنگساز نابغه‌ای به نام استاد هادی آرزم.
هادی آرزم
آرزم، از اواخر دهه ۴۰ همکاری با ارکسترهای بزرگ موسیقی را آغاز کرد و پای درس بزرگان موسیقی ایرانی از جمله همایون خرم نشست. او امروز از مهم‌ترین نوازندگان و مدرسان سازهای «کمانچه»، «ویولن» و «ماندولین» است.
اما قصۀ اصلی از سال ۱۳۶۶ شروع می‌شود. وقتی مرحوم استاد حسین صبحدل با توجه به اشتیاق‌های مذهبی آرزم جوان به او پیشنهاد می‌دهد با جامعۀ هنری قرآنی همراه شود و همکاری کند.
آرزم که تا آن زمان به مبانی و فضای «موسیقی ایرانی» و «موسیقی غربی» مسلط بود، سعی کرد به طور تخصصی «موسیقی قرآنی» و «موسیقی عربی» را از استادان قرائت فرا بگیرد و پس از آن اتفاقی بزرگ را در موسیقی معاصر ایران رقم بزند.
این اتفاق همان تاسیس حرفه‌ای موسیقی هم‌آوایی (آکاپلا) در ایران و موسیقی مذهبی ایران بود. نوعی موسیقی آوازی بی‌ساز، اما با آهنگسازی، که در آثار موفقش یک موسیقی کامل و پیشرفته را می‌شنویم که توان‌مندی موسیقایی حنجره‌های انسانی، آن را از هرگونه ساز بی‌نیاز می‌کند.
محبوب‌ترین ثمره این اتفاق، آلبوم خاطره‌انگیز و عارفانه «النور» در دهه۷۰ بود. آهنگسازی و تنظیم این آلبوم توسط استاد هادی آرزم انجام شده بود و اجرا با گروه تواشیح «اهل بیت» بود.
گروه اهل بیت و آلبوم النور
گروه اهل بیت در آن زمان تشکیل‌شده از موفق‌ترین و خوش‌صداترین قاریان و آوازخوانان مذهبی ایران بود که عموما موفقیت‌های بین‌المللی داشتند. افرادی چون «عباس سلیمی»، «عباس امام‌جمعه»، «محمد اصفهانی»، «محمد عباسی»، «امیرهوشنگ محمدیون»، «بهروز یاری‌گل»، «اسماعیل شادالویی»، «مرتضی رهنما»، «احمد کیایی»، «سید احمد واقفی»، «مرتضی قره‌شیخلو»، «محمد متولی»، مرحوم «قاسم علی‌زاده» و …
نتیجه این تلاش نماینده‌ای آبرومند از هنر ایران و تشیع در کل جهان اسلام در آن زمان شد. این یکی از اولین و جدی‌ترین گفتگوهای فرهنگی هنری بین ایران و دیگر سرزمین‌های اسلامی بود.
از جمله دلایل موفقیت و جاودانگی این آثار، متن‌های فاخرشان بود که یا آسمانی بودند و سخن خداوند و برگزیدگانش، یا از شعر سنایی و سعدی و چند مورد هم از شعرهای عربی روحانی فرهیخته و ادیب تقریب‌گرا، مرحوم آیت‌الله تسخیری.
«النور» پانزده قطعه دارد که شاید بتوان گفت ده‌تایش شاهکار و بسیار محبوب است. قطعاتی چون «سلام علی السید المصطفی»، «بنبی عربی»، «دعای نور» و … .
این موسیقی گرچه لحنی عربی دارد و از تجربه موسیقی غربی استفاده کرده، اما اساسا منطبق بر موسیقی ایرانی و به نوعی گفتگوی موسیقی ایرانی و موسیقی قرآنی است.
برای مثال قطعه «زیارت عاشورا»یش کاملا در مایه شوشتری ساخته شده.
«اسماءالحسنی» تنها قطعه این آلبوم است که بازخوانی یک اثر عربی است و جز تغییراتی اندک در تنظیم اثر، آهنگسازی جدیدی ندارد.
جوشن کبیر و آهنگسازی هادی آرزم
به‌جز الاسماءالحسنی، چند شاهکار دیگر این آلبوم نیز مرتبط با حال‌وهوای رمضان‌اند. دعای «یا علی و یا عظیم» با تک‌خوانی استاد عباس سلیمی، دعای «اللهم رب شهر رمضان» با تک‌خوانی دکتر محمد اصفهانی و آیات «ربنا» با تک‌خوانی استاد محمد عباسی.
اما یکی از خاص‌ترین و محبوب‌ترین تواشیح‌های این آلبوم که طولانی‌ترینش هم هست و با فضای ماه رمضان هم متناسب، هم‌آوایی قطعاتی از دعای جوشن کبیر است.
این دعای لطیف که خداوند بلندمرتبه آن را در یکی از جنگ‌ها به حبیب خود پیامبر خاتم (ص) هدیه می‌دهد، دعایی است که بسیار موسیقی‌مند است و انواع فراوانی از موسیقی معنوی و موسیقی لفظی را در عبارات خود دارد و به تناسب موضوعش، رنگ‌های محتوایی بسیار متنوعی هم دارد.
در این آلبوم برای اولین‌بار یک هنرمند سعی کرده فرازهایی از این میراث عرفان و اسلام و شیعه را آهنگسازی کند. و از موسیقی نهفته در کلماتش پرده بردارد.
آهنگسازی هادی آرزم در این اثر، نه فقط دارای هارمونی است، بلکه برخلاف سنت تواشیح‌های عربی تا آن روزگار، دارای پلی‌فونی (چندصدایی) است.
همچنین آرزم سعی کرده از عواطف گوناگون محتوای دعا، نمایندگانی را انتخاب و هرکدام را به تناسب معنا نغمه‌پردازی کند. کاری که با توجه به تنوع محتوا ـ ضمن حفظ انسجام اثر ـ آسان نیست.
پیش از انتشار این اثر، سخت بود تصور کنیم این سه رنگ محتوایی متناقض چگونه در یک هارمونی و با نظم کامل کنار هم قرار می‌گیرند:
حزن و لطافت
یا سیدالسادات یا مجیب الدعوات یا رافع الدرجات یا ولی الحسنات یا غافر الخطیئات
نشاط و طراوت
یا خیرالفاتحین یا خیرالناصرین یا خیرالرازقین
حماسه و قدرت
یا من له العزه و الجلال یا من له القدره و الکمال یا من له الملک و الجلال
امروز، در اوج غرب‌زدگی و تقلیدزدگی موسیقی ایران حتی در بخش مداحی و سرود، آیا تهیه‌کنندگان و مدیران فرهنگی یادشان هست ما چند دهه قبل در موسیقی آکاپلا به کجاها رسیده بودیم؟
یک دیدگاه
gBenQZMhHwXSyuci