از نیک و بد سرود

نزدیک به سه دهه از روزگار اوج محبوبیت سرود می گذرد و انگار همین کافی است برای منفی بافی در حق کارگشاترین امکان مردمی موسیقی در سرزمین ما. این روزها سرود به عنوان نوعی «موسیقی حکومتی»، دستوری، فرمایشی و سفارشی نگریسته می شود که فقط حامل مضامین ارزشی و سیاسی باشد.

علاوه بر این، تلقی ساده اندیشانه اهالی موسیقی در قبال سرود باعث شده است تا از نظر ایشان سرود نوعی فرم بچگانه، ساده و مناسب مهد کودک ها باشد؛ نه امکانی جدی برای گفتگو با مخاطب امروز.

در این نوشتار تلاش دارم تا امکانات و قابلیتهای سرود را از دو وجه ماهوی آن یعنی «تولید» و «اجرای آن» به بحث بگذارم.

نخست: تولید سرود

سرود، اساسا متعلق به شأن اجتماعی و آئین های جمعی است. هرجا که همخوانی و هم آوایی ضرورت یابد سرود بهترین نتیجه و کارکرد هنری را به جا می گذارد. ساخت سرود در درجه اول محصول صدای گروهی و جمعی است و اگر سرودی تکخوان دارد حتما ساختار کلامی و جمله بندی های ملودی آن، از زمزمه پذیری جمعی برخوردار است وگرنه سرود نیست!

بر این قاعده، هر جا جمع می شویم یا آیین جمعی داریم، می توانیم سرود داشته باشیم. انقلاب ها به طور کلی و انقلاب اسلامی ما از همین رو، بهترین فرصت برای جلوه گری سرود بوده است که تجمعات مردمی را به بیان هنری بیاورد. سرود، فرم موسیقی جمعی است و صدای جمعی هر ملتی را باید در سرودهایش جست؛ سرود مذهبی باشد یا سیاسی یا اجتماعی و یا حتی کودکانه. هرجا جمعی بخواهند باهم از یک آرمان و خواست جمعی خود سخن بگویند، سرود بهترین فرم خواهد بود.

بنابراین تعریف، اینک بسیاری از آئین ها و میدان های حضور و تجمع مردمی هست که بی زمزمه مانده است و می تواند برای سرود فرصتی از خلاقیت و ابتکار باشد.

سرود فرمی برای خلوت و تنهایی انسان نیست! سرودها در موقعیت های جمعی مجال جولان دارند. آنها را دریابیم و زمزمه های جمعی را کشف کرده و در خلق آنها به کار بندیم. سرود صبحگاه، سرود پایانی هیئت، سرودهای آموزشی کودکان در مدارس، سرود انقلابها و جنگ ها، سرود نظامی و… نمونه هایی از آئین های جمعی بوده است که با سرود، شناسنامه خورده  اند و خاطره انگیزترین نمونه های سرود را در حافظه ما تثبیت کرده اند. اکنون به نظر شما کدام تجمعات ما با خلأ سرود مواجه است؟

سالهاست که رهبر انقلاب پیشنهاد داده  اند تا «سرود کوه» ساخته شود. سالهاست که عروسی های ما محتاج سرودخوانی مهمانان برای داماد و عروس است. سالهاست که ورزشگاه و باشگاه ورزشی ما نیاز به سرود ورزشی هیجان انگیز دارند. سالهاست که راهپیمایی های ۲۲ بهمن از فقدان شعار _سرودهای قدیم خود رنج می برد. سالهاست که اردوهای دانش آموزی و دانشجویی ما سرود ندارند. سالهاست که سرود کارگری نداریم و… این همه محیط جمعی چرا خالی از سرود است؟ چرا ما این همه بر تلقی دانش آموزی از سرود اصرار می ورزیم؟

دوم: اجرای سرود

وقتی اساسا سرود را به عنوان قالبی مبتنی بر جمع خوانی و آئین های جمعی دانستیم، طبیعتا اجرای زنده و جمعی نه فقط شکلی از ارائه این هنر خواهد بود، بلکه قوام ماهیت سرود همین اجرای زنده و جمعی خواهد شد.

سرود ذاتا باید از طریق اجرای زنده خود را توسعه و تقویت کند نه ضبط در استودیو و تکیه بر امکانات بعضا سخیف صدابرداری نوین یا نماهنگ های خوش رنگ و لعاب. بحث در منع استفاده از امکانات رسانه ای جدید به نفع سرود نیست، بلکه جایگاه از دست رفته ی اجرای زنده در فرم سرود، مورد تأکید و توجه است.

مثلا اگر بخواهیم امکانات و جایگاه سرود را در مجموعه هنرهای آوایی با یکی از هنرهای نمایشی مقایسه کنیم، سرود به مثابه تئاتر خواهد بود. سرود همان جایگاهی را در موسیقی دارد که تئاتر در هنرهای نمایشی. اولا هر دو مبنا و پایه اند. ثانیا در ارتباط زنده و نفس به نفس با مخاطب تعریف می شوند. ثالثا دشواری بیشتری در اجرای خود دارند چراکه اجرای زنده دیگر قابل اصلاح نیست. رابعا سبک و قابل حمل به هرجایی است که مخاطب زنده آنجا جمع باشد؛ مسجد، پارک، خیابان یا سالن آمفی تئاتر.

از این منظر به نظر می رسد اشتباه رسانه ای ما این بوده است که در سال های اخیر سرود و پیشرفت آن را به رسانه و پخش از تلویزیون عمدتا در قالب نماهنگ حواله داده ایم در حالی که می توانسته ایم به انواع هنرهای نمایشی روز و خلاق و جدید متوسل شویم و به نوعی از سرودهای نمایشی و نمایش های سرودآمیز فکر کنیم تا هم ارتباط فعال و زنده برای مخاطب حفظ شود و هم این دو هنر هر دو محو در تلویزیون و سینما نشوند.

با نگاهی به انواع فرم های نمایشی برای آمیزش با سرود، شخصا بر این باورم که یکی از فرصتهای جدی و خلاق برای احیای سرود می تواند پِرفُرمَنس و استفاده از امکانات آن در سرود باشد. علت انتخاب این قالب در قیاس با پیوند غلطی که در این سالها سرود ما با نماهنگ و ضبط استودیویی پیدا کرده است، برخورداری از مخاطب زنده و ارتباط نفس به نفس با آن در پرفرمنس و سرود است. پرفرمنس یعنی اجرای نمایشی و هر آن چیزی که می تواند چنین اجرایی را هرچه جذاب تر سازد.

نویسنده: محسن صفایی فرد